w^

IV

-*■'«*

#v

I

- " ^J'' '•

Digitized by the Internet Archive

in 2011 with funding from

University of Toronto

http://www.archive.org/details/grammaticilatini05keil

l ,. • I .

f -''^'

w^

S055

GRAMMATICI LATINI

EX RECENSIONE

HENRICI KEILII

VOL. V

AETIVM SCRIPTOEES MINORES

CLEDONIVS POMPEIVS IVLIANVS

EXCERPTA EX COMMENTARIIS IN DONATVM

CONSENTIVS PHOCAS EVTYCHES AVGVSTINVS

PALAEMON ASPER

DE NOMINE ET PRONOMINE DE DVBIIS NOMINIBVS

LIPSIAE IN AEDIBVS B. G. TEVBNERI MCMXXIU

Cledonii artem primura edidit Putschius 'ex libro Cl. viri Fran- cisci Pithoei', ut scribit in indice scriptorum praeiationi in gramm. lat. auct. ant. subiecto. Pithoei autem codex postea in bibiiothecam Bernensem translatus nunc inter libros manu scriptos eius bibliothecae est n. 380. scriptus est littcris uncialibus , quas diccre consuevimus, saeciilo, ut mihi visum est, sexto, ut in Sinneri catalogo cod. bibl. Bem. I p. 342 indicatum cst, scptimo, in membranis formac qua- dratae minoris numero centum et quinque. constat enim quaternionibus tredecim integris pi'aeter secundum quaternionem, cuius primum foHum deest, et duobus foiiis ex initio quarti dccimi quaternionis relictis, ita ut sex folia, quae quartum decimum quaternionem conplebant, vel plures etiam racmbranas, in quibus cxtrema pars libri scripta erat, in fine codicis periise adpareat. in singulis paginis plerumque viceni et terni versus scripti sunt littcris, ut in hoc genere scripturae fieri solet, accurate et aequaliter pictis neque uUis conpendiis scripturae adhibitis praeter illa antiquissima eaque raro posita, il pro um, q. pro que, b. pro bus. singulae litterae in coutinua scriptura omissae sae- pius a vetere librario auper vcrsus adscriptae sunt ; plura recenti raanu correcta, interdum etiam vetere scriptura in marginibus umore cor- rosis deleta litterae restitutae, sed tam male pictae sunt, ut quid scriptum fuerit non certo adpareat. liis autem exceptis, quae non ita multa sunt, reiiquis locis vetus scriptura satis certa et plana est. in f. 1 Bcripta est epistula grammatici ad amicum quendam, cui librum inscripserat. sed detrita scriptura in superiore parte priraae paginae inscriptio epistulae cum primis versibus duobus ita deleta est, ut paucae litterae adpareant, quas ima cum iis quae recentiore aetate addita sunt in scriptura codicis editioni subiecta exhibui. f. 2 prior pagina solum titulum libri a vetere librario scriptum continet, ARS CLEDONII ROMANI SENATOBIS COSTAN- TINOPOLITANI GRAMMATICI; recenti manu subscriptum est AD FIDUM. inde ab altera pagina ipse liber scriptus est nova addita in- scriptione, EXPLANATIO TOTIUS I ARTIS COLLECTA EX DIUERSIS I CUM CETERIS \ DE PARTIRUS ORATIONIS (ante exphinatio alia

1*

4 CLEDONH

manu praescriptura est INCIPITj item DONATI ante coUecta) PROBUS ET UASSO sqq. coflicem olim Petri Pithoei fuisse indicat nomen eius in ima margine primae paginae scriptum, 'P. PHhou Emi Basilia . . 1508', inscriptionem Pithoei cum specimine scripturae ipsius co- dicis expressit C. G. Muellerus analect. Bernens. part. III (a. 1841) tab. II.

Hoc igitur codice, cura poat Petri Pithoei raortem ad fratrem Franciscum, ut videtur, delatus esset, usus est Putschius, qui de editione sua in epistula ad Grutcrura data, quae Cledonii libro praemissa est, scribit haec, ^ego sane in hac temporis angustia, e corrupto Cledonii codice plura eruere non potui, nec consultum videbatur ingenio nimis indulgere, quod sciam hanc rem multis male successisse. sed ut verum libere profitear, tanti non est qui bonas horas male auferat, ita saepe suaviter nugatur. quia tamen aliquot veterum auctorum fragmenta inedita continet, malui totum corrupte, quam illas ipsas aovi prioris gemmas separatim publicare, cuius rei causam ' facile suspicari potes '. et verissime quidem Putschius et de corrupto codice et de labore emendandi libri questus est. nam ut codex Ciedonii antiquitate reliquos omnes latinorum gramraatico- rum libros superat, ita vix ulius in hoc litterarum genere extat, qui vel gravius corruptus sit vel maiorem in emendando molestiam paret. cuius rei causa non solura ex neglegentia veteris libi*arii, quamvis is quoque multa peccaverit, sed etiam ex ratione et indole ipsius iibri repetenda est. neque enim continuo sermone, sicut re- liqui grammatici, qui commentarios in Donatum scripserunt, Cle- donius praecepta artis exposuerat, sed interpretis munere functus ita per universum librum verba graramatici secutus est, ut ea quae vel accuratius explicanda vel uberius exponenda esse viderentur adscripta adnotatione illustraret. qui comraentarius olira, ut vide- tur, una cura integro Donati libro scriptus erat: raox, cum ab illo separaretur, modo pauca Donati verba lemmatis loco singulis ad- notationibus praescripta, modo ea ad quae interpretis adnotatio pertinebat omissa, interdura continuis antiquioris graramatici verbis transscriptis ea quae ab interprete adnotata erant interposita sunt. multa autera iam tum, cum primura in hanc formara liber redactus est, perturbata esse facile intellegitur; alia postea ab iis qui haec descripserunt et ad suura usura adcommodaverunt corrupta esse videntur. saepius enim de uno loco plures scriptac sunt adnotatio- nes, sive ipse Cledonius plura de eodem argumento 'a diversis veteribus', ut ait, collecta posuerat^ sive quaedam ab aliis addita erant, eaeque non numquam aiiis interpositis distractae, atque etiam eadem verba diversis locis repetita sunt. praeterea aliis omiBsis, aliis transpositis continuae adnotationes disiectae vel partes adnota-

ARS 6

tioniim relictae eunt; denique collectio quaedam scholiorum facta est, in qua nuUo certo ordine ea quae grammatici ad Donati librum adscripserant et inter se et cum Donati verbis mixta et confusa sunt. hinc faciie existimari potest, quam molestum laborem susce- pturus sit qui ex his turbis in suum quidque locum restituere velit. augetur vero molestia ac taedium emendationis etiam vilitate rerum quae in hoc libro tractantur. plurima enim in vulgaribus illis prae- ceptis et definitionibus , quae in libris grammaticorum tractari so- lent, versantur neque aliam fere utilitatem habent, quam ut intelle- gatur, quo modo haec olim in scholis grammaticorum ad artem Donati adplicata sint. sunt tamen aliqua ex reconditiore doctrina repetita vel minus vulgaria, quae in aliorum grammaticorum libris non leguntur, propter quae et olim Putschio dignus visus est liber qui ederetur, neque nunc in nova grammaticorum editione videbatur omitti posse. sed quoniam ea quae in codice scripta sunt nisi multis et magnis mutationibus adhibitis in iustum ordinem revocari ne- queimt, operae pretium non fuit tantam curam huic iibro inpendere; sed satis consultum iri commodo legentium visum est, si relicto eo ordine qui in libro manu scripto est illud efficeretur, ut singulae adnotationes quamvis dispersae et perverso loco positae tamen legi et intellegi sine raolestia possent. itaque Donati verba accuratius, quam a Putschio factum erat, ab iis quae ab interprete adscripta sunt separavi, atque quo facilius intellegeretur, quo singulae adno- tationes pertinerent, numeris paginarum et versuum ex mea editione Donati in margine adscriptis lemmata vel praescripta ab interprete vel omissa indicavi. deinde diversas adnotationes distinxi, ea quae continuitatem verborum turbant uncis adpositis notavi, denique verba in codice neglegentissime scripta, quantum fieri poterat, correxi. qua in re quid Putschio debeatur, satis habui tum cum a codicis scriptura longius recedebat emendatio indicare, in reliquis, quae facile a quovis inveniri possent, nihil interesse ratus ut nomen auctoris adscriberetur. in describenda codicis discrepantia, quam separatam a mea adnotatione subieci, vetustati codicis hoc dedi, ut ne levissima quidem vitia praeterirem. atque ea etiara quae ad di- versam scribendi vel pronuntiandi rationem pertinent, quoniam haec in marginem reicere quam in continuitatem verborum recipere malui, indicata sunt, nisi quod ae et e vel h ei v frequentissime mutata raro adnotavi. eorum quae recenti manu adscripta sunt, quorum nuUa auctoritas est, plerumque rationem non habui; siquae a vetere librario correcta sunt, corrupta scriptura ibi tantum, ubi alicuius momenti esse videbatur, exhibita est. librum manu scriptum ipse cum Putschii editione contuli; postea haud ingratum meae operae supplementum mihi praebuit Hermanni Hageni Bernensis liberalitas.

6 CLEDONII

is euim, dura librum a me excussum esBe nescit, iterum cum Put- schii editione diligenter eum contulit et suas schedas humaniter me- cum coramunicavit. quibus conparatis cum iis quae ego exBcripse- ram quaedam quae meam diligentiam fugerant inveni.

Cledonium in urbe Constantinopoli artem grammaticara docuisse et dignitatem habuissc Romani senatoris inscriptio libri docet. quare ca quoque quae de schola in Capitolio habita narrata sunt p. 1866 recte ita interpretabimur, ut Cledonium publico munere professoris artis gramraaticae in Capitolio functum esse dicamus. neque dubito quin ex his ipsis scholis, quibus ille artem Donati interpretari so- lebat, liber quem habemus originem duxerit. ex hoc enira fonte repetendum est illud, quod plurima quae in Cledonii libro leguntur cum ampiioribus coramentariis, quos Servii vel Sergii et Pompeii nominibus inscriptos habemus, consentiunt. nam non solura rerum in his libris traditarum et rationis disputandi maxima est similitudo, quae quidem libro Donati, quem ducera secuti sunt, tribui poterat, sed etiam eadem fere vocabulorum exempla et veterum scriptorum testimonia ad regulas probandas adscripta sunt, atque ex ipsis artis praeceptis quaedam similibus verbis concepta invenias. quarum re- rum cum plurima exempla per omnem Cledonii librum deprehen- dantur^ tum facile adparet ita conparatum esse eum consensura, ut ea quae similiter apud iilos grammaticos scripta sunt neque a Cle- donio ex illorum libris peti neque ad illos ex Cledonii libro trans- ferri potuerint, sed potius ex communi fonte et ad hunc et ad re- liquos interpretes derivata sint. alia enim a Cledonio rectius et uberius quam ab illis tradita aunt, alia, quae a Cledonio omissa vel corrupta sunt, integra servaverunt illi. vidit hoc nUper Augustus Wilmanns de Varr. libr. gramm. p. 110, qui cum in quibusdam Varronis fragmentis hunc consensum interpretum Donati animadver- tisset, omnes ex uno eodemque doctiore commentario hausisse, alium- que plura, aliura pauciora inde sumpsisse existiraavit. neque tamen in uno et continuo antiquioris grammatici libro haec omnia, quae tamquam veteris doctrinae reliquiae nunc apud plures dispersa sunt, olim coniuncta fuisse confirmaverim; sed constanti scholarum usu factum esae videtur ut ea quae a raagistris grammaticae artis de Donati libro scripta vel scholis praeoepta erant, id quod in primis ex Cledonii libro intellegitur, ad posteros propagarentur et iis qui postea in eodem labore versabantur certae copiae paratae eesent, quibus ita utebantur, ut et disputandi ordinem a prioribus institu- tum sequerentur et quae ab illis memoriae prodita erant repeterent. itaque ad Cledonium quoque maxiraa pars eorum quae ille ex vete- rum scriptorum libris exhibuit et de sermone antiquioris aetatis disputavit iis quae olim in Donati artem adnotata et usu scholarum

ARS 7

tradita erant delata eunt. in primis vero huc reierenda sunt ea quae de superioruin grammaticorum doctrina suis praeceptis inter- poBuit. nominatim autem appellavit hos, quorum nomina adpositis Servii vel Scrgii et Pompeii locis, ubi illi iledem auctoribus usi sunt, infra scripsi, Varroncm p. 1861, p. 1897 (Serg. p. 492, 37 Pomp. p. 143 ed. Lind.), p. 1904 (Pomp. p. 233), p. 1905 (Pomp. p. 239); Plinium p. 1901 (Pomp. p. 172 et 202), p. 1906 bis (Pomp. p. 237); Tcrentianum p. 1884 (Pomp. p. 42); Probura p. 1861, p. 1874, p. 1901 (Pomp. p. 92), p. 1906 (Serv. p. 435, 25. Pomp. p. 235); p. 1933 (Porap. p. 409); Sabinum p. 1874; Aristotelem et stoicos p. 1889 (Serv. p. 428, 11. Pomp. p. 83).

Alia Cledonius veteribus Vergilii interpretibus debere videtur, quod propterea moneo, quod permulta in libris grammaticorum ab hac origine repetenda esse video. Vergilii enim carmina summo studio in scholis grammaticorum tractata eademque uberrimis et doctissimis commentariis illustrata esse eonstat. cumque multa de usu sermonis a Vergilii interpretibus docte disputata essent, ii qtu de arte scripserunt non nulla inde in suos libros transtulerunt. quo factum est ut nunc etiam in scholiis VergiUanis quae Servii nomine inscripta feruntur multa extent, quae apud artium scriptores quoque leguntur. quamquam enim dubitari nequit quin quaedam ex libris de arte scriptis postea in Vergilianos commentarios inlata sint, sunt tamen quae illos ab antiquioribus Vergilii interpretibus petivisse certis indiciis adpareat. sed ut in Cledonio et in iis quae ei cum reliquis Donati interpretibus coramuuia non sunt subsistam, certa eius generis exempla, quae ex coramentariis in Vergilium ducta esse persuadent ea quae apud Servium in Vergilii versus eos quos ad- scripsi leguntur, sunt haec, quae de Inuo vel Pane scripta sunt p. 1891 'coll. Verg. Aen. VI 776; de Corniiicio Gallo Vergilii obtrecta- tore p, 1898 coll. Verg. bucol. 2, 39. 5, 8; 36. georg. I 210; de norainibus civitatiura et provinciarum p. 1922 coH. Verg. Aen. I 2. ex eodem fonte fiuxisse videntur quae de dubiis norainum generibus scripta sunt p. 1895 sq. coll. Verg. Aen. III 94. VII 99. XII 208 de Btirpe, Aen. I 703 de penu, bucol. 7, 58 de parapino, Aen. III 286. VIIII 709 de clipeo, Aen. VII 568 de specu, Aen. VIIII 619. XII 764 de buxo; item de verbis incertae significationis p. 1916 coll. Verg. georg. I 185 Aen. VII 273; de verbo facesso p. 1918 coll. Verg. Aen, IIII 295; de adverbio noctu p. 1920 coll. Verg. georg. I 287.

Ceterum praeter librum quem haberaus nihil de Cledonio rae- moriae proditum est*), neque ex posterioribus grammaticis quisquam

*) Nihil tribuendum est coniecturae Pauli ColomeBii in Lil. Gyrald. de poet. (Lilii Gyraldi ppera Lugd. Bat. a. 1696 vol. H) p. 296, 'Fuit Sidonius alter, Gratn- maticus scilicet, cuius fragmentum de vocibns Bnimantum in aliqnot Glossis

8 CLEDONH

eiu8 meutionem fecit. temporis autem quo vixit in ipso libro cer- tum indicium non ost. sed si manu scripti libri aetatem recte de- finivimus, quoniam Cledonium Donato aliquanto inferiorem fuisse adparet, sequitur ut satis probabiliter in quinto saeculo aetas gram- matici constituatur.

Mas Boxhoniii legebatar, ipso teste ad Plautum p. 565 editionis 1646. Sed vereor ne pro Sidonius reponendum sit CelidoDius, a Scriverio ad Tragicos Latinos laudatus. caiasque aub Celidonii nomine Grammaticorum corpori quae- dam inserta ab Elia Putschio iuvene erudito.'

p. 1861 ed. 1'utscb.

CLEDONIVS , 5-^ c. /^.-b , C^hT'

Fluentibus verbis scribis ad me, ut ea quae in arte utraque doctissimi Donati nebulosa caligine legentis obscurant inscitiam lucido scrmone ad te perferenda rescribam, quasi quidquam sit quod indaginem lui vitare possit

5 ingcnii et allerius laqueis inretiri, parce, doctissime, protervo forsan, sed grato sermont: o fide omnibus et in omnibus fide, hoc tantum reperiri potuit, in quo fas sit tibi dici 'mentiris*. quid igitur faciam? video quam scopuloso difficilique in loco necessitudo verselur. indevotus me quoque accusante rcperiar, adgrediar temeritatis flatibus, aestu procelloso iactabor.

10 est tanti, temerarius corrigar, quam nomine conditoris afficiar, pro quo de diversis I veteribus aplos huic operi sumpsi tractalus alque his mea quoque, ut potui et quae potui, pro bacchare copulavi ablatlsque limitibus campo plano dispersi, ut inoirensibili cursu fructus sibi lector colligat maturatos usu. me tuis praeceptis adgressum circumspice, iuxuriosos tonde

15 sermones, doctiloqua serie corrigentis extende curta, caudifica, ut ad tuum arbitrium cuncta videanlur tractata relecta digesta. vale. j

Codex Bernensis 1 1. 1*. 1 scdo . . . rat . .. iamanivs | cledonids (litlerae

rerenti tnanu obductae sunt. in altera marginis parte recenti mantt adscriptum est cht- doiiii I clpnodii grrt|niaiica, in altera recentiore eliam manu Clenodius in primam el geciindam Artem Donati) afiu apicibus MEtionE metallo | defixisisrt .... lto lect ore I fldentibos 4 obscmatinacitia vel — as atle 5 quiquam 7 repperiri 9 quoquae 10 repperiar 12 sumsi «tque liis] uquebis 14 plano recenti manu scriptum est 15 matuialosiusu ut videtur agressa ut videtur 16 ulj ud

17 concta] cuata

3 Aptcibus meliore metallo defixis stilo multo lectiore nuenlibus etc. coniecil Her- mannus Hagenus 4 obscurant ol) insciiiam ingenium ideni 12 alque liis] a quibus Putschiua 15 maturatos nisu PutscMus

10 CLEDONII

p. 1861. 63 P.

ARS

€LEDOI\n

ROMANI SENATORIS

CONSTANTINOPOLITANI GRAMMATICI

DE PARTIBVS ORATIONIS 5

Probus cl Varro, alter eoruin in duas partes scrihit et reliquas sub- iectas facit, aiter in quattuor, prout quisque potuit sentire. nos vero convenil Donati sequi auctoritatefn. igitur octo partes orationis e.sse dicimus. nomen dictum quasi notamen, quod res nobis notas efficial; pronomen, quod inpleat nominis viccm; verbum, quod verberet os motus iinguae reductus; lo adverbium, quod verbis adioctum sit; participium *; coniunctio, quod coniungat duas partes; praepositio, quae omnibus partibus praepouatur el sibi ipsi; interieclio, quae ex aflectu nascitur mentis.

DE NOMINE

355, 5 Proprie: proprie, ul Roma Tiberis; communiter, ui urbs flumen. — »5

eNomini quot accidunt? qualitas accidit, ut sciamus 1 quale nomen sit, masculinum an femininum, vel proprium an appellativum; conparatio, quia appellativa nomina conparanlur, propria numquam; genus, ut discernamus sexus; numerus, qui uimm et plures demonstrat: et communis est numerus, qui et dualis dicitur apud Graecos, ut species facies res : flgura, quia simplicia 20

8 nomina conponi possunt; casus, quibus tioraina declinanlur. — Bipertita: in duas parles divisa. — Nomen est: nolandum quod projjpria nomina

9 pluralem non babent. — Appellativum: appellativum est commune cum

11 multis. — Appellativa: appellativa comparantur, propria compararinon pos- sunt. — Dumtaxat: tantum modo sola. — Qualitatem: in qualitate duo « principalia quaerenda sunt, animi et corporis, et unum extrinsecus, divitiae, | diguitas rei; in quantitate unum, quam magnus aut quam brevis. nam ideo dixit 'dumtaxat*, id est sola, quia multa alia sunt nomiua appellativa, quae

12 qualitatem aut quantitalem non recipiunt. — Comparativus: comparativus

Cod. Sem. 12 — 3. 1 /*. 2 ars cledunii | romani senaloris | coKlaniino-

politani I grammalici. | recenti tiianu adscriplum esi ad lidum f. 2* (incipil add. nl. maii.) explanatio totius artis | (donati add. al. vian.) coilect;! ex diuersis | cum ceteris { ile partibuH orationis | piobiis et uasso (corr. recenli manu e\ Itasso) altereutruiii (eorr. al. mnn. alter eorum) in «luus partes 10 redductus 11 sit coniunlio 11 DE NOMiNB om. 15 propriHc propriae urps 16 quotj quod 17 cunparatio om. 20 principiaiia 28 quia] quam

6 alter orulionem iu coniecit flagenus scribit] discribil conieeit Wilmanns de rarr. libr. granm. p. 212, qui Vurronis de grommalica libro haec Iribuit ib. p. 115. (juattuor partes orationis ponii Varro de l. l. Vlll 44 p. 424 Sp. et X 17 p. 554 Sp, Probi divisio unde pelila si( non constat

ARS 11

p. 1862. 63 J».

gradus semper generis conkmunis est. — Ablativo; Iribus casibus servit. id 356, 12 est ablalivo, septimo casui, et nominativo adiecta quam particula. — Super- 13 lativusgenetivotaitlumplurali: dicimusenimdoctissimus ami- coru m: et tunc hoc dicimus, quando aliquem de nostro genere aut de aliqua t 5 professione significamus. singularem autem numerum ita admittit, si positio- nem habeat singularcm, intellectum pluraiem, ut fortissimus Troiani generis.

— Kst epicocnon: inter epicoenon et commune hoc interest. commune in 17 articuHs duo geuera ] comprehendit; dicimus enim hic et haec sacerdos: epicoenon unum; dicimus enim hic passer et haec aquila, — Quibus modis2l

10 nomina conponuntur? IIH. ex duobus corruptis: ipsa nomina sim- plicia sunt quae ex duobus corruptis constanl; quae ex corrupto et integro vel ex integro et corruplo vel ex duobus integris fuerint, composita sunt. 22

— Vtefficax: pro efHciens, adfaciens. — Vt nugigerulus: pro nugas. 24

A vel 0, praeter deabusmimabus mulabus asinabus equabus filiabus, quae 356, 31

15 causa sexus anomala sunt, fuerint terminata, ut Musa Musarum Musis, genetivum pturalem iurum mittunt, dativum etablativum in is. intellegimus etiam, quando correpta, quando producta sit e littera in ablativo singulari: correpta est, si eam | in genetivo plurali non reddat, ut ab hoc corpore corporum, muliere mulierum; si autem ex ablativo singulari

20 se in genetivQ plurali detinuerit, producta est, ut ab hac specie specierura, ah hac re rerum. — Sje correpta: e correptam hinc advertes, si genetivus 34 is fuerit terminatus, ut huius parietis; si autem in ei miserit, e producta est, huius diei harum dierum, et siqua talia. — Si producta: ut species speci- 35 erum. — Geminata u littera: ut cornu cornuum. — Casus nominum: 355, 25

25 casus a cadendo dicti, quod alium casum demonstrent. [quartae declina- tionis] genetivus singularis si similis fuerit nominativo, et vocativum parem habebit, genelivum pluraiem in uum mittit, dativum et ablativum in btcs^ hic fluctus huius Huctus horum fluctuum | his et ab his fluctibus. si autein dissimilis fucrit genetivus a noniijnativo^ vocativum in e mlttlt, genetivum

30 pluralem in rum, dalivum et ablativum in is , docti horum doctorum his et ab his doctis. sed et varius interduoi vocativum in i mitlit, quia secun- dae declinationis, ut Salusli; aQtiqui in us, ut Virgilius

Cod. Bern. I 3* — 5. 1 abluiibis (ribus seruil et ablalibo 5 singularem autem itamittis si 7 est epicoenum icorr. -on) inter epicoenum {corr. -on) U epicoenum corr, -on 11 snnt ex 17 inlellegimus et si quando sit] sint 20 (iftenuerit 21 re om. si e correpia e correpta liinc aduertens 22 is] liis

23 harum] arum 24 geminata ai liltera 25 dictus 2(5 nominatiuum et 27 in bus om. 28 hic fletus corr. I»ic iluclus 29 uocaliuus genetiuus piuraiis

30 datiuus et ablaiiuus in his doclis horum 31 sed] sic uocatiuns

13 fortasse ut efficax pro efflciens, ut nugigerulus pro nugas adferens 14 verba perturhata et a suo loco remota in iustuiu ordinem ita videnlur resiituenda esse, a vel 0 fuerint termiuata, geuetivum plaralem iii runi rnittnnt, dutivum et ablativum in \», iil Musa Musaruni Musi», praeter deabus niimabus mulabus asinabus equabus flliabus, qiiae causa sexus anomala sunt. hinc intellegimus 32 Virgiiius] Aen. \III 77

12 GLEDONII

p. 18C3. W P.

corniger Hesperldum fluTius regnator aquarum pro fluvie. nominativum et vocativum pluralem generis masculini et fenii- nini m i facit, hi et o magislri, hae et o fraxini. — Casus sunt sex: est * et septimus casus ablativi similis sine praepositione, ul vflocior equus equo, non ab equo. est et octavus dativi similis, qui accusativi cagus 5 repraesental speciem ei facit elucutionem. ut *it clamo? caelo*, id est ad 356, 11 caelum. — Nominativi: | neutra nomina tam in singulari quam in plurali numero tres casus similes habent, nominativum accusativum vocativum. 27 — Ab hoc et ab hac el ab hoc felici: ablativus singularis in omni genere e et i communem habet propter genelivum pluralcm, qui in ium 10 vadet. et sane sciendum in abialivo singulari participia iuxta superiorem formara in e exire, nomina in i.

Praefectus urbis rationabilius dicitur quam praefcclus urbi, quia nom'en est dignitatis, non parlicipium. hic enim est praefeclus, quem Graeci vnaQ%ov dicunt, ut videatur praeire omnes, non ex eo quod praefectus 15 sit civitati. adde quod Cicero Verrinarum septimo, id est suppliciorum, dicit totiens 'praefectus classis' el * praefeclus ciassium Cleomenes*. deinde I de futuro praefecto quid dices? *hic praefectus faciendus est crastino die*. quo modo duo lempora sibi contraria confundes, praelerilum perfectum et futurum ? Iribus enim temporibus participia constant. praefectus si parti- 30 pium dixcris praeteriium perfecium, et futurum est, et non potes, antequam fiat, dicere factum. et erit nomen, non participium, quo iungendum est gene- tivo casui, non dativo. nam si volueris verbi gratia mihi dicere 'nescio ur- bem, civitatem novi dici', et quaesieris a me *qui transiit?', nimirum dicturus tibi sum praefectus civitatis. numquid bene dico, si dixero praefeclus civi- 25 tati? simiiiter etiam praefectus praetorii dici debet, jion praefectus praetorio, ita ut praepositus cubicuU, non cubiculo. ille nam | dici debet praefectus aut civitati aut praetorio, qui superpositus fuerit a praefecto vel fabricae praetorii vel victualibus civitalis. non enim poteris dicere de faciendo prae- fecto *cras iste praeGciendus est civitati*, sed dicis 'cras iste futurus estao praefectus* aut 'faciendus est praefectus'.

Proconsul a disertis bene dicitqr, non ut quidam pulant hic procon- suie dici, quia nomen est dignitatis, non sub duabus parlibus orationis, sed sub una. nam si dixeris proconsule, erit monoptoton secundum Do- natum et alios, qui dicunt ea parte declinari noraen, qua fuerit in cora- 35 positione casus nominativus. absurdum igitur erit dicere 'a praetorio

Cod. Bem. I 5 — 6*. 1 esperidum 2 pio lluuiae 3 in om. i et 0 magistri haec et hoc .i. et 0 fra^ioi et est 4 ablatiuus similis 5 quia accu- satiuus 6 eloquutioneni it] iit id estj ut est 8 accusHtiuain uocatiuum o»i.

10 habent 14 hic] iioc 17 classis] clasis 20 contrant 21 praeteritum perfectum om. 34 monoptotum corr. -on 36 nominatiui

6 it] Verg. Aen. V 451 22 quod iungendum eat Pulsehius 23 civilatem

non novi, dic coniecii Hagenus 34 secundum Donatum] p. 377, 11

ARS 13

p. 1864—66 P.

proconsiile venio' vel 'carruca est proconsule': sectantes chartulariorum I aliquantorum 1| inperiliam deserimt doclissimoriim velcrum in arte tracta- tus; quippe cum inter chartularios eloquentissimos reperias quosdam vel paucos indoctos. mciius ergo est sequi eos inter quos nullus reperiatur

6inperitus, quam i»os intcr quos videantur essc vel pauci. ergo si hic pro- consule voluero dicere, declinabo sic, quia crit monoptoton: nominativo hic proconsule, genetivo huius proconsule, dativo huic proconsule, accu- salivo hunc proconsule, vocativo o proconsulc, ablativo ab hoc procon- sule. quid crgo cum a me quaesierit quisquam *qui pro<?essit?*, nempe

10 dicturus sum proconsule; 'de cuius praetorio venis?* proconsule; 'cui libellum obtulisti?' proconsule; 'quem vidiki procedentem?' proconsule; Soca illum nomine suo', | o proconsule; ^a ({uo causa tua examinata est?* a proconsule. vlde quam sit absurdum per tot casus errare. quod sl voluero recte declinare, sic declinabo simplex nomen, quo modo com-

ispositum, quia praepositio, si illam non sequatur casus suus, perdit vim suam et transit in nomen. declinabo igitur simplex nomen sic, nomina- tivo hic consul, genetivo huius consulis, dativo huic consuli, accusativo hunc consulem, vocativo o consul, ablativo ab hoc consule. ad banc for- mam composilum declinamus, nominativo hic proconsul, genelivo huius

so proconsulis , dativo huic proconsuli, accusativo hunc pruconsulem, vocativo o proconsul, ablativo ah hoc proconsule. nomen est enim dignitatis suae, non actus cuiusdam rci, vel belli spocialiter sibi mandati. quod si ad tanta | testimonia p^rsuadere pertinaci non quco, sufflciat illi ad conflr- mandam regulae qualitatem, quod simplicia nomina, in qua syllaba ter-

2.5 minaverint nominativum, in eandem miltunt sua composita, ut decens indecens, potens inpotens, curator procurator, ita et consul proconsul. deinde nullum nominativum mascuiini generis reperics, si requiras, e lit- tera terminatum.

Saepe quaesitum cst, utrum vicarius dici || debeat etiam is cui magni-

30 flcentissimi praefecti vices suas in speciali causa mandaverunt. nequaquam: nam vicarius dicitur is qui ordine codicitlorum vices agit amplissimae praefecturae. ille vero cui vices mandantur propter absenliam praefecto- rum, non vicarius, sed vices agens, non praefecturae , sed praefectorum dicitur tantum.

35 1 Praefectus vigilibus bene dicitur, quia hic participium est praefectus, non nomen. praeponitur enim disciplinac nocturnae. et is qui eidem

Cod. Bem. 16 — 8*. 3 repperlas 4 repperialur 6 qui erit moDoptotum {corr. -on) 7 acciiKniibo huic proconsule uocatiiio opproconsule 11 optulisti oiidisti 13 a anCe proconsule om, 19 huius] hnic 20 hunc] huic 21 ab om. 23 testimoniam (corr. -a) suadere 26 cnrato procuralor 27 repperies 29 bicarins

is] his 30 mandauit 31 is] his A2 apsentiam 33 bicarius sed uices is agens 35 qui hio 30 nocturrae eodem is] his

6 qiiia erit Putschius 17 fortasse sic declinabo composilum nomen qiio modo simplex 24 aequalitatem Hagenus Zb qnia hic PtUschius

14 rXEDONII

p. i8«r>. 07 r. orficio depulalur, non officio potestalis ducit ct nonicn. qua enim rationc nomen potcrit hahere potcst.is, quae diem non habct?

Et quia praetern)ittcndum mihi non visum est quod eventus admonuit, quodam tempore, duni ars in Capitolio die compclenti traclaretnr, unus e florcntibus discipulis lohanncs a grammatico venia postulata intendens 5 in alterum s<;iscitatus est, qua differentia dici debeat consularis. * qui nominc suo anni circulum. * |

DE PRONOMINE

ao7, 4 * met, nosmtl. — Persona: quia finita pronomina personas habent. — Casus: sicuti in nomine, ila et in pronominc. non omnia pronomina per- lo 3 soiias liabcnt, nisi tantum finita. — Inlcrdum rccipit: ideo interdum quia finita sola persoiias rccipiunt [ab Iioc quod de pracsenti persona tractetur].

5 — Bipertita cst: non cst bipertita, sed tripertita, quia sunt finita, inCnita,

6 minus quam finita. — Ego tu ille: alii dicunt ille non esse finitum, quia

8 de absentis pcrsona cst, et est vcrissimum magis esse infinitum. — Ea-io dem ferc: ideo 'ferc', quia epicoenon non habet, praeler cpicoenon, —

9Vt qualis talis: qualitatis infinitae, talis vir, talis femina, tale mancipium.

10 — Qui communis numeri est generis masculini , quac similiter leminini.

IG dicfmus enim quac mulicr el quae muliorcs, qui vir ct qui viri. — E^o pronomen filjnitum gcneris omnis | numero singulari figurae2o simplicis: ideo figurae simplicis, quia facit compositum cgomet. —

iTPersonae primac: prima et sccunda persona generis sunt oninis. —

18 0 a me [ablativo]: in singulari numero prima persona vocativum non liabet, quia ipsc se ncmo potcst vocare; pluralcm habet. genetivus duplex est, sed mis omnino in usu non est. et [hic] in plurali genetivus duplex 25

21 est [scptimus est gencris]. — Tunc pronomen ille finitum est, quando de praesente dicitur; tunc infinitum, quando de absente. — Finita, ut ego .tu ille; minus quam finila, ut ipse iste; articularia, ut bic et hacc et hoc; subiunctiva vel relativa, ut is; infinita, ut quis quae quod; pos- sessiva, ut meus tuus noster ve.stcr. — In neutris pronomiaibus sicut in so nominibus tam in singulari quam in plurali numero tres casus similes sunt, I nominativus accusativus ct vocativus. ■— Minus quam finita duo

26 sunt , ipse et iste. — Ipsius naturaliter sic accipit accentum : longa est

25 enim i, sicut el illius. — Minus quam finita: quae nec finita sunt nec infinita. finit^ pronomina praesentes personas faciunt, minus quam k

Cod. Bern. I K* — H 3. 1 depo(«nt«r non officia polestalis dncit cxamen 2 post liabel duorum vcrsitum spatinm reliclum est 6 debeai j consnlarisf ( {sequilur apatitim dnorvih versuum) qui nomine suo anni circulum l (««« sckeda, guae fuerat prima secuudi qualcrnionis, periii) met nosmet 14 non csse finiia 17 lalis \ir 0 . 18 dicinius om. 21 composita 26 niis om. 30 in neutris — iste bis scripta sunl 34 i] hic

25 sed mis Hagenus 26 scd oronis est g;eneris idem

ARS 15

p. 1867. 68 P.

finita absenles. hoc pronomen in ipsuni initlit, non in ipsud, quo modo illud et islud. nam sic Vergilius dixit, 'adque ipsum', non per d'. — Item articuiare: arliculare ideo dicilur, qnia articuli huius pronominis 357, 36 nominibus coniunguntur. nam inter articulos et pronomina lioc interest: 5 pronomina sola declinantur, articuli iuncti ] nominibus, ul hic magister et haec Musa: potest etiam, si nomini non iungitur, aliquem demonstrare, ul si dicas *hic est'. — Hic: hoc pronomen dum correptum fuerit, prooomen est, dum productum, adverbium esl. idco articulare praepositivum dici- tur, quia praeponitur nomini. dum dico hic magister, praepositus est

10 articulus nomini. — Vel demonstrativura: demonstralivum ideo, quia videmur demonstrare, dum dicimus *hic est*, ut Vergilius *hic cst, tibi quera promitti saepius audis'. — |] Huius: sane notandum geneli- 36 vum communem csse tam raasculino quam feminino vel neutro. dicimus cnim huius viri et huius mulieris et huius scamnl. — Subiunctivum: 368, s

15 subiunctivum dictum est aut relativum , quod subiungitur aut refertur. nam ista pronomina articularibus | praepositivis subiecta sunt. nam cum verbo tenus intcrrogamus 'hic est magister?', respondes is. nam si hic dixeris, vitiosum est. — Eius: nolandum quod genetivus omnibus tribus generibus communis est. — A quo vel a qui: ablativus singularis duplex est, cuius 8

20 talis est regula, qua et ablativum pluralera duplicem a quis vel a qutbus, sicut a docto doctis; ab eo quod est a qui facil a quibus, sicut a nobili no- biiibus. — Quis: norainativus dupicx cst iste singularis. diciraus enim et *quis' et ^qui esl'. sed qui communis numeri cst, quis comraunis non est. quae coramunis numeri est, ut quae mulier et quae mulieres. — 13

zoltem possessiva: possessiva dicta, quia possident nomen; finita dicta, quia personativa sunt. horum pronominum quattuor latera sunt: aut ulra- que I pluralia, ut nostri; aut utraque singuiaria, ut meus; aut intrinsecus piurale et extrinsecus singulare, ut vester; aut intrinsecus singulare et ex- triosecus plurale, ut mei. [aut ex utraque parte possessiva, ad aiiquid

30 se habentia , plurale, ut noslri , smgu/are. ut meus codex.] — Inter noslrum ct tiostrorum hoc intercst: nostrum de nobis ipsis, nostrorum de homini- bus nostris. sic et vestrum et veslrorura.

Cod. Bem. H 3 — 4*. 1 iion in ipsut quomodo illul et istut eorr. ipsud — illud — isHtd 2 sicut per d] perdat 3 iter articulareni articuia ideo dicuntnr qnia anicnia huiits pronominis pronominibus coniunguntur 7 dicat hic hic hoc H articuiaris praepositio, ut videtur, corr. -tium 10 demonstratiuus ideo 12 pro- mittis genetiuum omne esse a mascuHno qiiam a feminiuo 15 subiungitur et re- fertur 17 is] his dixerit 19 communis] omnis 21 »b eo] habeo 27 ant extrinsccus (corr, intrinsecus) «ingulare ant et exiiiusecus plurale ut mei 29 ad aliquit se abentia 30 singuiare om. 31 nostrum de hominibus

2 Vergilius] Aen. I 486 nlque ipsum corpus amici 11 Vprgilius] Aen. VI 793

12 geniiiuum communem esse tam inasculiiio quam feminino Pulschius 19 com-

nninis est Hugenus fortasse cuius talis est regula, quae et ablativum plnrelem du-

plicem facit, a quia vel a quibus. nb eo quod e«t u qno facit quis, »icut a docto etc.

16 CLEDONII

!>. 1868. 69 P.

DE VERBO

4^ verberalo ore molu linguae locutio firmelur. sed dum omnes parte» sic fiant, verbuni maxime, quia pars cst principalis, sine qua loqui non 369, 4 possumus. — Cum lempore: quoniam verba temporibus declinantur et modis, quo modo nomina casibus. — Sine casu: casu caret, et ideo 5 dixit sine casu, propter graeca verba 'esl tibi loqui', *est ambulare | in foro;' est verbum, ambutare verbum, et duo verba iungi non debcnt

5 simul. igitur illi sic utuntur infinitis verljbis quasi nominibus. — Neu-

7 Irum: nec agere nec pali, ut est curro. — Qualitas verborum: qualitas accidil, ut sciamus quale sit verbum in modis et in temporibus; coniu- lo gatio, ut sciamus utrum prima an secunda; genus, ut inleliegamus signi- ficationes, utrum activae sint an passivae; numcrus, sicut nominum; lem- pus, quo cognoscimus rem gestam; persona, per quam singula dividimus.

9— Conlunctivus: coniunctivus ideo dictus, quia solus sensum implere non potest, ut puta *cum Jegero, surgam' hanc partem orationis sibi ad- i5 iungit, surgam, quam si dctrabas, plcnus sensus non est. modi sex sunt. promissivus modus non est, sed cst indicativi modi tempus futurum. inGnitus dicitur, qui numeros tempora personas, j confusum habet tolum. inpersona- lis modus est, qui de significatione sua personas non facit, sed de prono- lOminibus personas sumit, ut legitur a me, a te, ab illo vel ab eo, — Quae ao sunt formae: quatluor, quae habent verborum ipsorum signiflcatio- nem. nam haec est forma perfecla lego, quae est et signifiratio activa. — Meditativa: meditativa prima debet esse, quia ante meditamur ali- quid et sic inchoamus; et meditativa est a meditatione dicta, ut lecturio, legere volo: non actum enim, sed agendi apparatum habet. inchoativa 25 est quae inchoat et venit a neutrali verbo, ut ardeo ardes ardesco, vel a se oritur, ut inanesco. et inchoativa forma nec praeteritum habet nec futurum. frequentativa est quae nos ostendit frequenter aiiquid facere, | 22 ut lectito, hoc est frequenler lego. — Quarta coniugatio a tertia hinc se- paratur, quod quarta coniugatio semper in activo ante literam i productam 30 habet, in passivo ante syilabara, ut audio audis, audior audiris. et du- plicem futurum habet; nam et in am nfittit et in bo, ut audiam et au- dibo; et infinitum semper producit, ut audire munire.

4 Cum tempore el persona: quare? quia ista sibi iovicem sunt iuncta , et persona tempori et tempus personae. nam si persona sola 35

Cod. Bern. II 4— 6. 2 orae corr. or« 3 maximae sine quo 6 imforo l^ quo} quos 15 potes 18 comrusum 20 quae sant formae .... (corr. fnanu recenti furmaeque ago) quia habent 23 meditamue 27 iDanesco] manesco 29 separatum 3D ante iiitera 34 qaarej quarte

2 verberato aere Putschius. lacuna, quam indicavi, inilium tractalus de verbo periit. Verbum inde dictnm, quod verberato ore — formetur coniecil Hagenus 20 quae eunt formatiuae: ideo qnia Pulsehius. fortasse qnot sunt formae?

ARS 17

)). 1869—71 P.

fuerit, pronomen erit; si tempus solum, jl participium erit. ergo tempus 359, 11 et persona verbum faciunt. -— Inchoativa: inchoativae formae hacc (lebent congruere, ut oriatur a neutrali vcrbo, ut in sco syilabam exeat, ut terliae sit coniugationis semper, ut carcat tempore perfecto | et plus-

6 (juamperfecto et participio futuri temporis : calesco praesentis temporis, calescebam inperfecti, calescam fuluri. — Coningation es verborum I2 quol sunt?: mulli volunl tres coningaliones esse, uiulti (juattuor. tamen singulae hanc habent regulam. prima coniugatio a productam habet in activo verbo et neutrali in sccunda persona ante litteram , in passivo com-

10 muni et deponenli ante syllabam, ut laudo laudas, laudor laudaris. secunda e.st quae in activo verbo et neutrali e productam habet ante novissi- mam lilteram, passivo communi deponenti anle syilabam. ut doceo doces, doceor doceris. tertla est quae in activo verbo et neutrali secunda per- sona i correptam habet ante lilteram, nt scribo scribis. quarta esf quae

13 in activo verbo et nentrali secunda persona ante litteram i productam habet, { in passivo ante syllabam, ut audio audis, audior audiris. et sane notandum quod prima secunda et quarta coningatio productac sunt, tertia sola correpla. — Oclavus modus quidem dicitnr eoncessivus hoc exemplo, ul 'fac quasi dlxeris', quod conpendiosa loculio invenit. — Indicativus,

2oqui et pronunf iati vus: inter promissivum et indicativum hoc interest. promittimus tantum futura, indicamus omnibus temporibus. verba inper- sonalia currunt per modos, legilur, legebatur, lectum CvSt, leclum erat, lectum fuerat, legetur; imperativo modo legalur, optativo modo utijnam legeretur, utinam lectum esset, utinam lectum fuisset, utinam Icgatur.

26 ita currit per modos declinafio totius verbi: non .<!unt modi. gerundi vero ideo modi non sunt, quia videntur quasi significationem habere participii. nam quando dico | legendi, genetivus videtur esse || participii futuri tem- poris a passivo, (\mmquam alia signiQcalio, legendo dalivus, legendum accu.sativus. lecfum vero quasi accusativus est praeteriti temporis partici-

80 pii. [quasi: videntur eadem esse. cum non sint.]

Formae ita debent ordinari, ut prima sit meditativa, secunda iu- 359, lo choaliva, terfia pcrfecta, quarta frequentativa , ideo quia necesse cst prius ut meditemur, deinde. cum meditati fuerimus, ut inchoemus, deinde, cum inchoaverimus , ut perflciamus, deinde, cum eftecerimus, ut frequen*

S5 temus. iete confuse illas posuit. meditativa forma non aliquid nos agere

Cod Bern. II 6 — 1*. 1 ruerit] fierit 3 oriantur syllauum pxennt sint 5 praesenti temporis 6 inperfecti om. 7 quod siint 8 habent]

habet a protlucta 9 et neutrale ante littera 10 aiite syliaua 1 1 e pro- ducla 13 tertiaequoe in actiiia 15 secunda peisonam i producta 19 quasi] qnia 2U qiii est pronuRtiatibiis V3 legetur] legeretur 26 qiiasi] qui iam 28 quann alia 31 utrtnna 35 istae confusae aliquit

19 indicaiivus qui et proQunliativus /}<}na/?vs ;?. 381, 18 21 tantum futuro 1'ut- schius 26 quasi] quandam Puisckius 34 perfecerimus Putsckiuis GRAMMATICI I.ATINI V. 2

18 CLEDONir

p. 1871. 72 P.

ostcndit, sed velle agere, ut leclurio: signiflcat enim non lego, sed legere volo. inchoativa calesco, calere incipio. inchoativa aulein forma haec ha- bere debet, ut oriatur | a neutrali verbo et exeat in sco syllabam, careal tempore praeterito perfecto et plusquaniperfeclo , careat eliam participiis futuri temporis et tertiae semper sit coniugalionis correptae. si autem s minus fuerit, non erit forma iachoativa, sed perfecta, ut compesco com- pcscis: tempus praeteritum pcrfectum compescui /««■;; idcirco non videtur inchoativa forma. frequentativa canto cantaSp cantito canlitas; primae sunl coniugationis. — Sciendum tertiam conlugalionem hinc distare a quarla, quod quarta coniugatio fuluruni duplicem habeat, tcrtia simpiicem. tamen lo melius coniugatio, slve correpta sit sivc producta, infinito modo depre- hcnditur, ubi etiam melius syllabarum natura cognoscitur. notandum qiiod prima et secunda coniugatio sempcr futurum | hi bo raittit, tertia setnper in am, quarta producta et in ara et in bo. sciendum quod prima secaoda et quarta coniugati6 indnilum produclum habent et tertia correptum. [et i6 inperdlivo nutrio nutriris] tertiatn correptam vel productara de passlvo cognoscimus de penultima syllaba infiniti modi ; coliigitur et de iraperatlvo, qui a heutro veniat: ab imperativo e correpto, scribe; ab infinito, id est perpetuo, scribi; ilem ab imperativo l producto, muni; ab infinito, munirl. 369, 29 -^Et II infinito: tria verba in imperativo excepta sunt, dico duco facio, dic«o duc fac, non dice, non duce, non face. quod si invenerimus, comlce dictum est. modi ergo ittiperativi temporis praesentis secuodae personae re syllaba adiecta fll modus perpetuus # | ut dicere ducere facere, excepto uno, quod modo infinito sine re syilaba tcrminatur, ut volo velle, non vellere, et uno defectivo, esse. 26

81 Quando tertiat (ertia coniugatio producla aliquando in bo tantum mittit, allquando et io am et in bo: tunc in bo tantum, quando indicativi modi prima persona e habet ante o ultimam syllabam, ul exeo facit exibd tPQtum; tune et in am et in bo, quando in supra dicta persona i habet ante uitimara o, ut nutrio: facH enim et nutriam et nutribo. nam etao Vergilius dlxit

audiam, et haec manes veniet mihi fama sub imos, et Tereotius dixit 'matris servibo commodis'. ille in am et hic in

33 bo misit, unde apparet utramque esse regulam. — Genera verborujn quae et slgnificationes: activa sunt quae se aliquld agere demon- 35 strant, passiva quae pati, neutra quae nihil horum: depunentia per catan- tifrasin, j hoc est per contrarietatem , sicut Parcae, quod nulli parcant; aut certe ideo dictum est deponens, quod depnnal significationem activam:

Cod. Bern. H 7* — HI 1* 3 in sco sjliaba 4 tempori 7 compescuit (Id add, al. man.) clrco 8 frequentiua can(o canticns (cwr. -las) priniae 15 hahet 17 <f« penesultimam syllabairi 23 aiecta 24 imfiriiio 28 e] et 29 tnnc etiam et ta bo

33 commodis corr. quomodis 35 aliquit 36 nihil orum 38 deponens] depones

31 Vergilius] Aen. IIII 38? 38 Terenlius] Hec. IIl 5, 45

AttS 19

p. 187?. 73 P.

coramunia quae et agenlls cl palientis sibi vindicanl significationem ; et de aclivo passivum flt, et de passlvo aclivum. — Oscuior tunc activum signi- 360, 5 ficat, ([uando accusativum casum regit, ut osculor illum; tunc passivum, quando ablalivum, ut osculor ab illo: dicimus enim osculor te et oscu- slora te. — Figurae verborum: figurae sic accidunt verbis, quo modo 8 nominibus, simplex et composita. — Tempora verborum quot sunt?:9 tria tempora sunt, in declinatione quinque, quia praeleriti tres sunt distantiae, inperfecti perfecti plusquamperfecti. praesens est «juod facere videmur, praelerittun inperfeclum est quod facere videbamur et inper|-

10 fectum dimisimus, praeleritum perfectum est quod factum nunc comple- vimus, praeterilum plusquamj|perfectura est quod olim res pcrfecta est, futurum est quod facere nos quandoque demonstramus.

Coniugatioiiis tcrtiae correptae: tertla coniugatio semper cor- 17 ripitur. — Futuro legam leges: secunda persona futuri indicativo23

15 singulari numero e producta pronuntianda est, ne secunda persona prae- sentis temporis intellegalur. ~ Iraperativus modus praesenti tempore se- 24 cundam et tcrliara personam habet, quia ipse sibi nemo imperat. — Eodem modo tempore futuro: modus imperativus temporis futuri26 numeri pluraiis tcrtiae personae ita fit, si sublata o indicativi modi primae

so personae addes unto, ul amo amunlo, doceo | doceunto, lego legunto, audio audiunto. — Fuluro legito: in hoc futuro nec in singulari nec in plurali prima pfersona est, — Coniunctivo modo: temporis prae- 33 sentis cooiunctivus modus futuro optativi similis est. — Infiniti modi361, 4 numeris et personis: infmitus ideo dictus, quod iti numeris ct in

25 temporibus et in personis aequalis est. dicinius enim a numero legere debet et legere dcbent, a lcmpore legere habent et legere habuerunt, a persona legere habeo, legere habes, legere habet. hic similitcr tria tem- pora habet, quamvis in praesenti omnia compleclalur, ut est legere modo, legere antea, legere postea. — Verbo inpersonali: iupersonale verbum 6

30 est quod personis caret suis et